Technische tips

Het juweel van Henry Ford

Wie dacht dat de zwarte A - Ford alleen aangeslingerd kon worden heeft het mis. De A - Ford werd al in 1928 met een heuse startmotor geleverd. De A - Ford heeft in de loop der tijd heel wat modificaties ondergaan. Ook tegenwoordig worden er nog verbeteringen aangebracht, zonder het oude ontwerp afbreuk te doen. Ik denk zelf dat Henry Ford dit wel had kunnen waarderen, hoewel hij zolang heeft vastgehouden aan de enkel in zwart leverbare T - Ford, dat deze na het aanvankelijke succes ook bijna zijn ondergang betekende. Maar deze keer gaan we het hebben over de startmotor van deze veteraan. Een startmotor gaat een beperkte tijd mee, afhankelijk van de gebruiksomstandigheden. Wie een beetje handig is, kan eigenhandig dit betrekkelijk eenvoudige apparaat reviseren: deze startmotor bevat geen flintertje elektronica en vaak moeten alleen de koolborstels vervangen worden en de collector worden schoongemaakt. 

Startmotor. 
Eerst even een korte uitleg over de werking van dit kleinood: Het anker is onderdeel van het draaiende gedeelte (in tegenstelling tot dat ding wat op uw voordek ligt, of voor aan uw schip bungelt). Er omheen zit een wikkeling, meestal van koperdraad. Iedere draad van de wikkeling gaat naar een koperen stripje. Al deze stripjes samen, afgescheiden door een geïsoleerde ruimte, vormen de collector. Heeft u er nog nooit één gezien, kijk dan eens naar uw boormachine: de vonken die u binnenin kunt waarnemen worden veroorzaakt door de draaiende collector waar de koolborstels tegenaan worden gedrukt. 

Koolborstels. 
Deze koolborstels, bestaande uit staafjes koolstof, worden door middel van veertjes op de collector gedrukt. In het huis van de startmotor zitten wikkelingen, in ons geval twee aan twee. De houders waar de koolborstels in zitten, bevinden zich bij de A - Ford startmotor op de achterplaat van het huis geklonken, al dan niet geïsoleerd. Dit is afhankelijk van welke koolborstels er in komen te zitten:L dit kunnen er twee of vier zijn, De startmotor zit in elkaar met twee draadeinden, welke het huis vastklemmen tussen voor en achterplaat. Oké, aan het werk nu!

Demonteren. 
Met beleid demonteren, want het materiaal is gedeeltelijk van gietijzer, wat zal breken als u het handeltje uit uw handen laat vallen! Het anker kan ook los raken, dus wees ook hier voorzichtig mee. De koolborstels haalt u los door twee schroeven in het huis los te draaien en de anderen door ze los te solderen. Zowel voor- als achterplaat moeten schoongemaakt worden, en worden voorzien van nieuwe lagerbussen. Deze zijn er gemakkelijk uit te halen door er een zaagsnede in te maken en ze er daarna met een punttangetje uit te trekken, of ze er met een oude beitel uit te tikken.  

Lagers. 
De nieuwe lagers legt u een nachtje in de olie alvorens u deze plaatst. U tikt de lagers er met beleid in, waarbij er voor gezorgd dient te worden dat de lagers recht in hun houder worden gemonteerd, zodat er geen bramen ontstaan die de montage van het anker zullen bemoeilijken. U bent nu klaar met de voorkant. Wanneer u de (veel lichtere) achterplaat van de startmotor heeft voorzien van een nieuw lager, is het verstandig deze van verf vrij te maken rond de klinknagels van de houders van de koolborstels. Zo kunt u zien of de isolatie in orde is, en de klinknagels goed vast zitten. Is dit niet het geval dan dient u deze uit te boren, en opnieuw te klinken, maar schoonmaken is meestal afdoende. Wanneer er twijfel bestaat kan men altijd nog meten.  

Borstelhouders. 
Twee borstelhouders zijn geïsoleerd, de andere twee niet. Deze staan recht tegen over elkaar. Alle koolborstels zijn voorzien van een isolatie plaatje, het verschil zit hem erin dat een tweetal borstels zijn voorzien van ringentjes van formica. De geïsoleerde koolborstelhouders hebben aan beide kanten van de achterplaat een isolatieringetje, en zitten vast met een klinknagel. Als alle houders goed vast zitten kan dit onderdeel met de vier veertjes aan de kant gelegd worden tot later. 

Vies klusje. 
Nu gaan we beginnen met een vies klusje: het schoonmaken van het huis en de veldwikkelingen. Er is een speciaal schoonmaakmiddel op de markt, maar dit levert vaak schade op aan de bijna een eeuw oude wikkeling. Uitkijken dus! Als er sprake is van roestvorming, of u ziet dat de isolatie van de wikkelingen gedeeltelijk is weggebrand, ga dan als volgt te werk: draai de vier grote schroeven los waarmee de wikkelingen in het huis bevestigd zijn. Na een kleine eeuw ongestoord op hun plaats te hebben gezeten, kunnen die nog wel eens tegensputteren! Uitboren met een 4 mm boortje is dan de enige optie, waarbij de schroeven dan zo heet worden, dat je ze er dan vaak alsnog kunt uitdraaien! Daarna kan men de velden voorzichtig twee aan twee losmaken. Let op: de velden eerst los solderen van de startbutton, alvorens ze definitief te verwijderen! (U heeft een soldeerbout nodig van minimaal 200 watt) Mocht het zo zijn dat er wat isolatielinnen is beschadigd, dan kunt u dit prima omwikkelen met het aloude leukoplast uit uw verbandtrommeltje. U kunt nu het inwendige van het huis schoonmaken met bijvoorbeeld een beetje wasbenzine. Ontvet nu ook alle overige onderdelen. Doe dit bij voorkeur in de buitenlucht! Vervolgens gaan we de button verwijderen. Verwarm deze eerst aan de binnenkant, en duw daarna met een schroevendraaier de veldaansluitingen er tussen vandaan. Houdt de soldeerbout niet langer tegen de los te maken contacten dan nodig, is omdat dit schade kan aan brengen aan de aanwezige isolatie. Als de velden los zijn kunt u ook de koolborstels los maken.  

Lastig klusje. 
De velden zijn gemaakt van platdraad waar een oogje aan gebogen is. Hierin zit de draad van de koolborstel gesoldeerd. Geef de startmotor eventueel een nieuw likje verf, maar niet de ijzeren voorkant! Ter bescherming kunt u deze wel van een dun olie laagje voorzien. Alles kan nu weer in elkaar gezet worden; Eerst beginnen we de velden met de koolborstels terug te plaatsen. Daarna drukken we de start button met isolatie ringen en bus weer door het huis, en solderen we deze weer vast. Draai vervolgens de poolschroeven met bijbehorende blokken stuk voorstukhand vast. U doet er verstandig aan om even de voor en achter kant er op te leggen en het anker er voorzichtig tussen te houden. Kunt u de as draaien zonder dat deze aanloopt, dan is alles oké, en kunt u de schroeven definitief vastdraaien. Dan zijn de koolborstels aan de beurt, beginnend met de twee borstels die met een schroefje in het huis bevestigd zitten. De schroeven bevestigen we als de startmotor weer bijna in elkaar zit: we zetten ze in de borstelhouder met de veer geblokkeerd erachter. Dit kan je doen door er een blokje of lucifer tussen te drukken, die je later weer kunt weghalen wanneer de collector weer op zijn plaats zit. Let er bij montage op, dat de achterplaat een uitsparing heeft waar deze weer over moet vallen. Schuif het hele handeltje daarna voorzichtig in elkaar, en schroef de twee bevestigingsschroeven met vierkante moertjes vast. Leg een papieren strookje tussen de velden waar de koolborstels aan gesoldeerd zitten, deze mogen het huis namelijk niet raken. Dit is een lastig klusje waar geduld voor nodig is. Soms kan het helpen de poolschroeven tijdelijk iets te lossen. Nu kan de voorkant er weer op gezet worden, alsmede de twee draadeinden (met veerringen) waarmee u kop en kont weer kunt samenbrengen. Afhankelijk van het bouwjaar van de startmotor zit er wel of geen start schakelaar op: heeft u een startmotor bouwjaar 1928, dan zit de aansluiting op de bovenkant van de schakelaar, daarvoor op de kop van de startmotor.  

Bijna klaar. 
Uw startmotor is nu weer bijna klaar voor gebruik. Eerst moet er echter nog een bendix of een ander overbrenging gemonteerd moeten worden. Laten we ons beperken tot de standaard bendix: hiervan zijn er twee types die niet onderling uitwisselbaar zijn. Wanneer met regelmaat de veer van de bendix breekt, kijk dan of de startmotor wel goed ronddraait. Het kan dan zijn dat de bendix inwendig wordt tegengehouden door een weerstand in de verbinding met de keerkoppeling. De bendix is niets anders dan een spiraal met tandwiel en veer. Wanneer u start, vliegt het tandwiel over de spiraal tegen de veer en gaat met gepaste snelheid richting de starterkrans en neemt deze mee. Wanneer de motor is loopt, vliegt het tandwiel weer terug tegen de veer. Geen zin in al dit gedoe? In Amerika zijn nog steeds prima ruilstarters te koop! Tot het volgende juweel.  

Richard v.d. Kolk

Startmotor A - Ford